داروهاي خوراکی کنترل دیابت
داروهای خوراکی دیابت شامل چندین دسته مختلف می باشد که ھر کدام از یک مسیر در بدن در کاھش قند خون موثر ھستند اما داروھای رایج در ایران شامل موارد زیر می باشد:
متفورمین
مکانیسم اثر: آزاد شدن قند از کبد را کاهش می دهد، جذب مقدار قند غذا را از روده را کم می کند، سلولهاي بدن را به انسولین، بیشتر حساس می نماید.
اشکال دارویی: به شکل قرص خوراکی 500 و 1000 و با نام هاي تجاري رهامت، گلوکوفاژ، بروت در بازار وجود دارد.فرم آهسته رهش آن نیز یا نام گلی وانس می باشد که به صورت قرصهاي 2000،1500،1000،750،500 وجود دارد. این قرص ها نباید نصف شوند و یک بار در روز هستند.
نحوه مصرف: بسته به دستور پزشک، همراه با غذاي اصلی یا پس از صرف غذا
تذکر :
- باعث افزایش وزن نمی شود و ممکن است باعث کاهش وزن مختصري بشود.
- در بعضی از بیماران با شروع مصرف دارو به صورت موقتی علائم گوارشی(دل درد، دل پیچه، تهوع، استفراغ، اسهال)، و سردرد و سرگیجه بروزمی کند؛ جهت کاهش این علائم بهتر است دارو با دوز کم شروع شود و به تدریج افزایش یابد تا به مقدار تجویز شده برسد. اگر عوارض گوارشی ضمن افزایش دوز رخ داد، موقتاً دوز به مقدار قبلی کاهش یافته و افزایش دوز در یک نوبت دیگر انجام گیرد.
- در مصرف درازمدت ممکن است کمبود ویتامین ب 12 ایجاد شود.
- اگر فقط مت فورمین استفاده می کنید امکان اینکه به هایپوگلیسمی دچار شوید خیلی کم است.
- پیش از انجام اعمال رادیوگرافی با مواد حاجب یددار مصرف متفورمین به صورت موقت، طبق نظر پزشک، قطع شود.
- اغلب داروها با متفورمین تداخل دارویی ندارند ولی همیشه به پزشک خود یادآوري کنید که این دارو را استفاده می کنید.
سولفونیل اوره ها
این گروه از داروها محرك ترشح انسولین هستند و با مصرف آن ها ترشح انسولین در بدن زیاد می شود. این داروها با بیشترین خطر هیپوگلیسمی همراه هستند.
پرمصرف ترین داروهاي این گروه در ایران شامل موارد زیر می باشد:
- گلی بن کلامید
- گلی کلازید
گلی بن کلامید
اشکال دارویی: به صورت قرصهاي 5 میلی گرمی
نحوه مصرف: بهترین زمان مصرف دارو یک بار در روز هنگام صبح و نیم ساعت قبل از صبحانه است و اندازه دوز مجاز مصرفی دارو : 5 تا 20 میلی گرم در روز می باشد.( کلا می توان نیم ساعت قبل از غذا مصرف کرد )
عوارض احتمالی: تهوع، نفخ ، افت قند خون، افزایش اشتها و افزایش وزن و ... ( در بیماران با بیماري ایسکمیک قلبی، سکته مغزي، نوروپاتی اتونوم پیشرفته، دیابت طولانی مدت و سن بالا بهتر است تجویز نشود.)
ممنوعیت: انفارکتوس حاد میوکارد، اختلال کلیوي( کراتینین بیشتر از 4/1)
تذکر:
- از آنجایی که عوارض دارو بیشتر ناشی از پایین آمدن میزان قند خون می باشند، در صورت بروز هر یک از علائم: لرزش بدن ، عرق سرد، احساس گرسنگی شدید و یا سایر علائم افت قند خون شدید سریعا اقدام به درمان افت قندکنید.
گلی کلازید
اشکال دارویی : قرص 80 میلی گرمی گلی کلازید
نحوه مصرف: اگر گلی کلازید را بصورت تک دوز مصرف می نمائید با یک لیوان آب نیم ساعت قبل از صبحانه استفاده شود.
عوارض احتمالی: افت قند خون، سردرد، بیقراري، مشکلات گوارشی
تذکر:
- از آنجایی که عوارض دارو بیشتر ناشی از پایین آمدن میزان قند خون می باشند، در صورت بروز هر یک از علائم: غش یا گیجی ضعف و سستی، لرزش بدن، مقداري چیز شیرین بخورید یا بیاشامید و سریعا تحت نظر پزشک قرار بگیرید.
- -احتمال ایجاد هیپوگلایسمی با گلی کلازید کمتر از گلی بن کلامید است. در افراد مسن مصرف گلی کلازید به گلی بن کلامید ترجیح داده می وشد.
- جهت کاهش عوارض دارو نوع آهسته رهش آن به صورت قرص هاي 30 و 60 میلی گرمی تولید شده است که با نام هاي تجاري دیابزید و دیامیکرون در بازار وجود دارد. یک بار در روز به همراه صبحانه نباید به صورت نصف و یا دوبار در روز مصرف شود.
اغلب داروها با سولفونیل اوره ها تداخل دارویی ندارند ولی همیشه به پزشک خود یادآوري کنید که از این دارو استفاده می کنید.
اگر احتیاج به عمل جراحی دارید سولفونیل اوره ها قطع می شوند.
نکته:
اگر یک نوبت از داروي خود را فراموش کردید و تا کمتر از 2 ساعت بعد یادتان آمد قرص فراموش شده را بخورید.
ولی اگر بیش از 2 ساعت شد با پزشک خود تماس بگیرد. هرگز نوبت بعدي دارو را دوبرابر نکنید.
آکاربوز
اشکال دارویی: قرص 50 و 100 میلی گرمی
مکانیسم اثر: آکاربوز با به تأخیر انداختن جذب کربوهیدرات هاي هضم شده از روده مانع افزایش سطح قند خون می شود.
نحوه مصرف: طبق دستور پزشک همراه با اولین قاشق غذا مصرف شود.
عوارض احتمالی: رایج ترین عوارض می تواند شامل ناراحتی معده، گاز، نفخ، اسهال خفیف، خارش خفیف پوست باشد.
تذکر:
- همزمان با مصرف این دارو بهتر است آنزیم هاي کبد به صورت دوره اي چک شود.
- باعث افزایش وزن نمی شود.
پیوگلیتازون
اشکال دارویی: قرص هاي 15 ،30 و 45 میلی گرمی.
مکانیسم اثر: افزایش حساسیت عضلات و بافت چربی نسبت به انسولین، کاهش مقاومت به انسولین، افزایش جذب گلوکز در بافتها و کاهش جزیی در تولید گلوکز توسط کبد، همچنین ممکن است چربی خوب را اندکی افزایش دهد و حمایت کننده سیستم قلبی عروقی می باشد.
نحوه مصرف: روزانه یک بار و بدون توجه به غذا مصرف میشود.
عوارض احتمالی: اضافه وزن و ادم یا خیز (تجمع آب زیر پوست)، افزایش وزن، در نارسایی قلبی مصرف نشود. ریسک شکستگی را زیاد می کند به همین دلیل بهتر است در زنان در دوره پس از منوپوز مصرف نشود.
- باعث افت قند نمی شود.
رپاگلیناید ( نوونورم، نیوبت)
اشکال دارویی: به صورت قرصهاي 5/0، 1 و 2 میلی گرمی.
مکانیسم اثر: این دارو موجب تحریک لوزالمعده و ترشح بیشتر انسولین می شود
نحوه مصرف: 15 تا 30 دقیقه قبل ازهر وعده غذایی یا حتی بلافاصله قبل از غذا.
- احتمال ایجاد افت قند خون دارد اما از سولفونیل اوره ها کمتر است. افزایش وزن تا2کیلوگرم.
گلوریپا ( امپاگلیفلوزین)
اشکال دارویی: قرص روکش دار 10 و 25 میل یگرمی.
مکانیسم اثر: با مهار باز جذب گلوکز–سدیم، از طریق مهار باز جذب گلوکز در کلیه باعث دفع قند از طریق ادرار و کاهش قند خون می شود.
نحوه مصرف: هرروز صبح در یک ساعت مشخص با یا بدون غذا .
عوارض احتمالی: عفونت ادراري، افت فشار خون به ویژه در افرادي که همزمان داروي فشار خون استفاده می کنند، عفونتهاي قارچی ناحیه تناسلی بنابراین زنان مصرف کننده این دارو باید توجه ویژه اي به نکات بهداشتی داشته باشند. از دست دادن آب بدن، واکنشهاي حساسیتی.براي سیستم قلبی عروقی بیشترین سود را دارد. در نارسایی قلبی بهترین انتخاب است.
سیتاگلیپتین ( زیپتین )
اشکال دارویی: قرص 100و 50 و 25 میلی گرمی. ،
مکانیسم اثر: بصورت غیر مستقیم منجر به افزایش انسولین خون و در نتیجه کاهش قند خون خصوصاً پس از غذا می شود. تاثیر این دارو وابسته به غذا می باشد.
نحوه مصرف: این دارو با غذا تداخلی ندارد و می توان آن را قبل یا بعد از غذا مصرف نمود.
عوارض احتمالی: اگرچه مصرف این دارو به تنهایی عموماً عارضه ي افت قند خون را به همراه ندارد اما در مصرف با سایر داروهاي ضد دیابت ممکن است علائم مربوط به افت قندخون مشاهده شود.
نکته: روي وزن اثري ندارد.
- این دارو به صورت ترکیبی با متفورمین نیز وجود دارد با نام زیپمت، لازم به ذکر است که امروزه دیگر داروهاي خوراکی دیابت نیز در بعضی موارد به صورت ترکیبی در یک قرص تولید می شوند.
توصیه ها
- قرص هاي خوراکی پایین آورنده قند خون در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 استفاده می شوند.
- بیمار باید نام داروها، روش استفاده ( پیش و یا پس از غذا میل شدن دارو) و عوارض احتمالی داروهاي مصرفی را یاد بگیرد.
- هیچ گاه نباید سرخود دوز دارو را کم، زیاد و یا قطع کرد.
- همراه داشتن لیست داروهاي مصرفی در هر ویزیت پزشک ضروري است. زیرا بسیاري از داروها ممکن است اثرات نامطلوبی بر روي کنترل دیابت داشته باشند و یا اثرات قرص هاي مصرفی را کم یا زیاد کنند.
- بهترین نتیجه درمانی از مصرف قرص هاي خوراکی پایین آورنده قند خون تنها هنگام انجام هم زمان فعالیت بدنی منظم، رعایت برنامه غذایی صحیح و در صورت لزوم کاهش وزن به دست می آید.
- مصرف قرص هاي خوراکی به معنی ترك انجام فعالیت بدنی منظم و عدم رعایت برنامه غذایی صحیح نیست چرا که در این صورت، استفاده از این قرص ها به تنهایی کمک کننده نخواهد بود.
